Door onderzoek is gebleken dat gedurende het Laatglaciaal, dat is plm.10.000 jaar geleden, hier rendierjagers hebben vertoefd. Het klimaat stond duidelijk onder invloed van de ijskap bij de Weichsel. Ons gebied was toen een toendralandschap.
In droge perioden kon het bij zware stormen behoorlijk stuiven, zodat veel zand werd verplaatst. Dit was de tijd van het ontstaan van de dekzanden en dekzandruggen. Zij vormden in verschillende delen van Drenthe een lichte golving van het terrein. In dit landschap hebben zomers hier rendierjagers vertoefd, die nog tot het Paleolithicum (de oude steentijd) gerekend moeten worden. Zij trokken met de kudden rendieren mee, wanneer die in de drie warmste maanden naar deze streken kwamen. Tot en met het Mesolithicum bleef de mens jager en voedselverzamelaar, aan landbouw en veeteelt werd nog niet gedaan. Door klimaatverandering was er een landschap ontstaan met hoger struikgewas en bossen.

In het Neolithicum werd begonnen met een primitieve vorm van landbouw. De eerste landbouwers kwamen hier plm. 2700 v. Chr. De Trechterbeker mensen- de naam werd ontleend aan de vorm die zij aan hun aardewerk gaven- bouwden o.a. in Drenthe de hunebedden. We noemen hen dan ook wel de Hunebedbouwers. Lange tijd bleven de hunebedden plaatsen van offer en aanbidding. In de vroege Christentijd bleven de pasbekeerde mensen nog graag in de buurt van deze heilige plaatsen wonen. De eerste zendelingen hebben de hunebedden tot woningen van Beëlzebub verklaard, waar de duivel huisde.
Later, toen de Kerk veel heidens gebruik kerstende en kapellen bouwde op de oude offerplaatsen, verrezen er kerkjes dicht bij de hunebedden. Maar de duivel moest er buiten blijven. Men legde dan een rooster voor het kerkportaal. Daar kon de duivel met zijn bokkenpoten niet overheen.
Het duurde ongeveer tot de 7de eeuw, voordat het Christendom in deze streken werd verkondigd. Dat ging niet zo gemakkelijk en het was ook gevaarlijk. De mensen die hier al lang woonden en van geslacht op geslacht hun goden hadden aanbeden, konden daar zo maar niet van afstappen!
Paus Gregorius beval in 661 dat men het oude geloof van de mensen zoveel mogelijk moest ontzien. De grote stenen, waarop offers werden gebracht, konden worden voorzien van het kruisteken. Voor de ingang van de kerk in Zweeloo ligt zo'n offersteen, die bij de restauratie van de kerk onder de vloer werd gevonden. Waarschijnlijk is de kerk te Sleen ook op zo'n heilige plaats gebouwd. Vlak bij de kerk zou waarschijnlijk ook een hunebed hebben gestaan. Bij graafwerkzaamheden stootte men op enorme grote zwerfkeien.

De heidense bewoners van deze streek zullen diverse goden hebben aanbeden, en gediend, zoals Donar, Wodan, Tius, Freya en Thor. Later in de Middeleeuwen is Drenthe gesplitst in zes rechtsdistricten: de dingspillen. De dingspillen waren Oostermoer, Zuidenveld, Rolderdingspil, Beilerdingspil, Dieverderdingspil en Noordenveld; zij hadden ook bestuurlijke bevoegdheid. De heidense erediensten werden door een priester geleid en zij werden gehouden in de heilige bossen. Ook werden in die tijd rechtspraken in de open lucht gehouden.

Nadat de Frankische koning Clovis was bekeerd tot het Christendom, werd de Christelijke godsdienst verder verbreid. De Saksen in onze streek werden vooral bekeerd door Liudger.

Liudger was een Friese missionaris en rooms-katholieke bisschop.
Hij was de broer van Hildegrim van Châlons. Hoewel later aangeduid als de 'apostel der Groningers', was hij een 8e-eeuwse missionaris in het gebied der Friezen. Het grootste deel van de huidige provincie Groningen was toen Fries gebied. Hij voltooide het werk waarvan evangeliepredikers als Willibrord en Bonifatius de grondleggers zijn geweest.

De kerstening ging echter niet gemakkelijk.
Toen Liudger stierf (plm. 800) waren er zogenaamd geen heidenen meer in Drenthe. We kunnen wel stellen dat de volledige kerstening tot stand kwam door het zwaard. Karel de Grote was in zijn tijd (768-814) niet alleen hoofd van zijn Rijk, maar ook hoofd van de Kerk. In 843 kwam het Verdrag van Verdun tot stand. De zoons van Lodewijk de Vrome splitsten toen het grote
Frankische Rijk in drie delen. Ons gebied kwam toen bij het Duitse Rijk en werd eigendom van de Duitse Keizer. Keizer Otto I schonk in 943 het "regt van hooge jagt" in Drenthe aan de Bisschop van Utrecht. Deze probeerde vaak met geweld zijn wereldlijk gezag te handhaven. De Slag bij Ane, 1227, is daarvan een voorbeeld. De Bisschop van Utrecht gaf het bestuur van Drenthe in handen van de Deken van Drenthe. Hij moest in elk zeend-district zitting houden. Bovendien was hij verplicht om jaarlijks de Heilige Sacramenten toe te dienen aan alle kerkelijke personen in Drenthe. Bovendien moest de Deken ieder jaar verschijnen voor de Proost van de St. Mariakerk te Utrecht om rekenschap van zijn handelingen af te leggen en verslag van kerkelijke en geestelijke aangelegenheden te doen. Sedert de 11 e eeuw bezaten de Drenthen het zgn. Jus de non evocando.
Dat wil zeggen dat zij niet meer buiten hun landschap voor enig geestelijk of kerkelijk "regter" mochten worden geroepen of gedaagd. Zij hadden ook het recht om zich bij de bisschop te beklagen, voor geval zij dachten door de Deken ten onrechte veroordeeld te zijn.

Ook in Drenthe was reeds betrekkelijk vroegtijdig de leer van Luther, Calvijn,
Zwingli en andere hervormers doorgedrongen (tussen 1 522-1 536).
Karel V en Filips II waren daar fel tegen. Filips II maakte Utrecht tot een aartsbisdom en stichtte nog vijf nieuwe bisdommen, o.a. Groningen, om zodoende meer gezag te kunnen uitoefenen door een strenge kerktucht. Drenthe werd bij het bisdom Groningen ingedeeld. Drenthe was een landelijk rooms-katholiek gewest waar de reformatie weinig aanhang had. In andere gewesten kreeg de hervorming veel aanhang in de grote steden en die waren er in Drenthe niet. Meppel was een klein dorpje en Coevorden een dorpje rond een kasteel. De pastoors leefden in het algemeen onopvallend tussen de boeren, ook zij dreven een landbouwbedrijfje. De boeren hadden geen enkele reden om naar verandering te verlangen. In die tijd had het gewest Drenthe het niet gemakkelijk.
Het had veel te verduren van de Spaansgezinde legers en de troepen van de Staten-Generaal. Picardt schrijft dat Drenthe in die jaren "op de Pijnbanck" heeft gelegen. Het werd zelfs zo erg dat de Staten-Generaal besloten de tactiek van de verschroeide aarde toe te passen. Maar langzamerhand dolven de Spaansgezinden het onderspit.
In het jaar 1 592 ging de vesting Coevorden en twee jaar later de stad Groningen over naar de Protestantse zijde. Toen de Staatse troepen Drenthe veroverd hadden, stelden de Staten-Generaal in 1 596 de calvinist Willem Lodewijk van Nassau, stadhouder van Friesland, ook tot stadhouder van Drenthe aan. Hij kreeg de opdracht de hervorming in te voeren. De reformatie werd dus in 1 598 van bovenaf opgelegd. De kloosters en hun goederen werden onteigend en de priesters mochten kiezen hervormd te worden of te verdwijnen. De rooms-katholieke eredienst werd verboden. De priesters die niet hervormd werden kregen ontslag. De kerken, ook die in Sleen, werden in die tijd vaak door soldaten als kazerne gebruikt. Het meubilair werd vaak vernield. Alles wat met de rooms-katholieke eredienst te maken had (beelden, altaar, stenen doopvonten) werd uit de kerk verwijderd. De stadhouder verzocht aan Menso Alting de hervorming tot stand te brengen.

Menso Alting werd in Eelde geboren op 9 november 1 541 . Zijn vader was schulte van Eelde en zijn moeder was de dochter van de schulte van Sleen. Menso studeerde theologie in Groningen. Hij kreeg veel waardering voor de leefwereld van de "Broeders des gemenen levens". Ook kwam hij onder de indruk van de "ketterijen" van de theoloog Praedinius. Thuis werd er hevig over gediscussieerd en de familie kreeg veel zorgen over de theologische visie van Menso. Hij liet zich zelfs inschrijven aan de universiteit van Münster. De reformatie blijft hem boeien en in 1565 wil Menso naar Heidelberg. Op 3 mei 1566 wordt hij daar tot hervormd predikant gewijd. Een jaar later komt hij naar zijn geboortestreek terug.

Ook in Sleen heeft de hervorming al enige invloed gekregen. Menso heeft inmiddels een aanstelling gekregen als pastoor van Sleen, waar zijn vader bannerschulte was. Menso sluit een overeenkomst met het protestantse deel van de bevolking, waardoor hij juist in zijn onderhoud kan voorzien. We zitten nu in de tijd van de hagepreken en de beeldenstorm. Menso Alting preekt zelfs in Groningen, waar een aantal protestanten in het geheim een kerkdienst houden. Maar nog altijd is hij pastoor van Sleen ...
Als de soldaten van Alva op ketterjacht gaan, ontsnapt Menso maar ternauwernood met behulp van Hermannus van Welvelde, heer van "De Klencke" (1-7-1567). Bekend van hem zijn zijn hagepreken bij de "Papeloze Kerk", een hunebed gelegen in het "Sleener Zand" bij Noord-Sleen. Dit hunebed is in 1958 door prof. Van Giffen gereconstrueerd. Daar hield Menso Alting zijn hagepreken, te midden van zandverstuivingen en heidevelden in eenzame stilte ver van de bewoonde wereld. Dit was een zeer gunstige plek, want op deze grote heidevlakte konden wachters al in de verte zien of er onraad dreigde.
Papeloze Kerk: zonder Pape, zonder priesters dus. Wellicht stond Menso op de stenen te preken en sprak hij woorden die voor de Hervorming van deze streek zo belangrijk zijn geworden. Toch blijkt later dat Menso Alting en het Slener volk elkaar niet goed begrijpen. De Slener boeren zitten nog te vast in de oude traditie, de vorm van het roomse geloof. Menso is wellicht te radicaal en hij kan het volk niet voldoende mee krijgen. Misschien zijn ze te bang voor de consequenties. Dit alles stelt hem zeer teleur. Hij gaat weer terug naar Duitsland. In Heidelberg zijn de Calvinisten onder bescherming van Keurvorst Frederik. Ze mogen daar in vrijheid hun geloof belijden. Al vrij spoedig ontdekt de keurvorst Menso's capaciteiten en wordt hij beroepen als hofprediker.

Sleen, hoofdplaats van het voormalig dingspil Zuidenveld, bezit een kerspilkerk. Het is waarschijnlijk één van de eerste christenkerken in Drenthe. Van de oudste kerken in Drenthe weten we weinig. Bodemvondsten hebben aangetoond, dat er in de 8de eeuw in Drenthe al kerken waren. Hoe die kerken er precies uitzagen weten we niet. Waarschijnlijk waren ze net zo gebouwd als de boerenhuizen in die tijd en met riet gedekt. De kerk in Sleen is van eind 14de, begin 15de eeuw; het koorgedeelte mogelijk ouder. Wie haar patroon was weten we niet. Tot de kerk van Sleen behoorde "ene vicarie": goederen en inkomsten gebruikt en genoten door een priester. Volgens een opgave van december 1 597 behoorden

a. tot de pastorie te Sleen:
1 . 33 mud bouwlands
2. twee stukjes zaadlands
3. 7% uur dagwerk hooilands
4. een stukje hooilands bij Coevorden,dat de pastoor verhuurd had.
5. verschillende pachten, gezamenlijk opleverende 40 mud rogge 's jaars.
b. tot de vicarie:
1 . ongeveer 11 muds bouwlands
2. ruim 4 dagwerk hooiland

Omtrent het ontstaan van de hervormde kerk te Sleen heeft men ondanks vele nasporingen geen juiste gegevens kunnen vinden. Volgens overlevering zou de kerk gesticht zijn door twee vrome nonnen uit het klooster van Ter Apel: Ursula en Margaretha. Monniken uit het klooster waren waarschijnlijk de bouwmeesters.
De stenen van toren en kerk zijn afkomstig van een nabij Erm gelegen steenbakkerij. Resten van die steenbakkerij heeft men gevonden in 1925 en 1937. Men neemt aan dat het bouwjaar van het huidige gebouw ligt tussen de jaren 1420-1450. De tijd is niet stil aan haar voorbij gegaan. Zij heeft een bewogen leven achter zich. In de 80-jarige oorlog is de kerk verschillende keren als kazerne gebruikt, o.a. in de jaren 1608, 1626 en 1631 . In 1626 zelfs als fort., In 1631 werd toch nog dienst in de kerk gehouden maar de dominee was vrijwel niet te verstaan door het rumoer, dat de soldaten in een ander gedeelte van de kerk maakten. In dat jaar wordt erover geklaagd dat de kerk veel heeft geleden door de inlegering van soldaten. In 1632 wordt het gebouw van binnen weer enigszins hersteld. In 1677 raakte het gebouw in een vervallen toestand. Ook de toren werd bouwvallig. De torenspits was een achtkante spits met houten dokken of schaliën gedekt. In 1 705 stortte de torenspits op het dak van de kerk en vernielde een deel van de gewelven. De toren wordt hersteld in 1781. De slanke torenspits was in vroeger dagen uren ver in de omtrek te zien en daardoor vormde zij een baken voor hen, die over de uitgestrekte heidevelden moesten reizen, met name over het onafzienbare Ellertsveld. Op 6 juni 1867 werd de torenspits getroffen door blikseminslag. Er brak brand uit. De klokken stortten naar beneden. De kleine klok smolt samen tot een vormeloze massa. De grote klok was erg gebarsten. Ze heeft toen nog een paar jaar dienst gedaan, hangende in een boom. Maar het geluid zou niet om aan te horen zijn. Later werden ze vervangen door nieuwe klokken. Het opschrift van de nieuwe grote klok luidt:" Door het vuur des Hemels, • ging de roem van Sleen verloren - 1867 - Berend Abbing, president- Willem Weggemans, secretaris - Albert Dening, administrateur - Jan Marissen en Albert Evenhuis, kerkvoogden". Op de kleine klok: "Wij beiden werden thans uit zijne asch herboren, 1868". De spits wordt dan vervangen door een achtkantig houten koepeltje. Maar de toren werd er niet mooier door. Dat blijkt wel uit de volgende uitlatingen. Men sprak zelfs over "een jammerlijk koepelgedrocht" en "de afgeknotte steenmassa". Spottend werd de toren ook wel "den Steenbult" genoemd. In 1877 dienen de Kerkvoogden een verzoek in om steun tot herstel van het kerkgebouw met de toren. Het bleef echter alleen bij correspondentie. Het gebouw werd aan zijn lot overgelaten. Op 8 november 1877 wendden de kerkvoogden zich tot het college van rijksadviseurs voor de monumenten, van geschiedenis en kunst met het verzoek om steun te krijgen voor herstel van het hele gebouw. Dat college schrijft terug op 15 december 1877: "dat niet hun college, maar alleen de regering subsidie kan verlenen" en gaf in overweging "zich daarom tot de hogen regering te wenden, die vervolgens de rijksadviseurs raadpleegt". Inmiddels was door dat college de kerk opgemeten en in tekening gebracht en daarop werd aangegeven hoe alles hersteld moest worden. Dit plan met een korte omschrijving werd toegezonden aan de heren kerkvoogden bij brief van 18 december 1877. C. H. Peters, rijksbouwmeester te 's-Gravenhage, schreef toen in de Drentse Volksalmanak: "Onder de overigens weinig belangrijke Gotische kerken van Drenthe is er één, die voor Drenthe met recht een alleszins merkwaardig, ja een bijna monumentaal gebouw mag worden genoemd. Die kerk met haar koor, haar zijbeuken, haar gewelven, haar toren, zij is daarom merkwaardig, wijl zij enig is in Drenthe, enig als monument uit het begin van de 15e eeuw, dat in baksteen uitgevoerd, werkelijk door verbouw of zgn. herstel zijn karakter nog niet heeft verloren". Na deze correspondentie veranderde er niet veel. De kerkvoogden dachten dat zij na de subsidieaanvrage van de verantwoordelijkheid af waren. Ze deden geen uitgaven meer voor het onderhoud van het gebouw. De gevolgen bleven dan ook niet uit. Op 8 september 1880 stortte een gedeelte van het kerkdak naar beneden. Gewelven van de kerk scheurden, een rozet viel in stukken. Nu gingen de ogen open en werd het gebouw "gevaarlijk en zelfs in zijn naaste omgeving onveilig" verklaard. Het terrein werd afgezet en de kerkdiensten werden gehouden in een houten hulpkerk. Maar dat was wel behelpen. Het lied" wie kan verkeren in Uwe tent" was meermalen letterlijk van toepassing, wanneer de godsdienstoefeningen door 't regenwater, dat door het dak liep, moesten worden beëindigd. Daar de toestand van het gebouw er zo slecht uitzag, dacht men dat restauratie niet meer mogelijk was. De kerkvoogden schreven op 14 juni 1881 aan de minister van financiën om een rijksbijdrage "ten behoeve van het tussen de jaren 1420 en 1450 gestichte kerkgebouw van hun gemeente. Dit bevindt zich in zulk een deerniswaardige toestand dat het als gevaarlijk voor het gebruik door de bevoegde macht werd gesloten. Pogingen zijn aangewend ter vervanging van een nieuw gebouw in hunne gemeente, 't geen is begroot op f 12630,63 .l-'2 ". Verder schrijven zij: " ... dat zij tot eene der armste gemeenten van Drenthe mag worden gerekend; dat de Synodale commissie uit het fonds voor noodlijdende kerken en personen een bedrag van f 3200,- heeft aangevraagd aan de Synode en dat zij - de kerkvoogden - nu aan de regering vragen een bedrag van f 4000,- opdat dan het verrijzen ener nieuwe kerk zo spoedig doenlijk aan de hoogst treurigen en gans onhoudbaren toestand in hun midden een einde kunnen worden gemaakt". We kunnen wel zeggen dat dit schrijven van de kerkvoogden van grote waarde is geweest, want zonder deze brief was het misschien niet zo ver gekomen, dat de bouwkundige van de "landsgebouwen" - aan wie advies werd gevraagd - een onderzoek instelde. De kerkvoogden wilden dus graag een NIEUW gebouw. De bouwkundige adviseerde echter: "dat de bestaande kerk, in stee van bouwvallig te zijn zonder bezwaar zoodanig kan worden gerestaureerd, dat zij nog enige eeuwen dienst zou kunnen doen, dat die restauratie, mits met oordeel en met kennis uitgevoerd, in geen geval meer behoefde te kosten dan de voorgestelde nieuwe kerk". De kerkvoogden besloten toen tot restauratie over te gaan en aan de architect dr. P.J.H. Cuypers te Amsterdam werd gevraagd om zich met de leiding van de restauratie te belasten. Deze ging akkoord. In 1882 werd het werk aanbesteed en gegund aan aannemers H. Jalvingh en H. Smallenbroek te Assen voor f 1 0.863,-. De regering had inmiddels een bijdrage van f 3.000,- toegezegd aan de kerkvoogden. De eindoplevering vond plaats op 17 januari 1883. De totale kosten bedroegen f 14.460,43. Hierdoor kwam Sleen weer in het bezit van een kerk met zuilenbouw, de enige van deze soort in Zuid-Oost Drenthe. De restauratie werd flink aangepakt. Men hakte de 'huid' van de kerk, die weer ommetseld werd met een harde, machinale steen. Helaas werden hierbij de kerkhoftoegangen in de zijgevels overdekt. Ook de steunberen werden vernieuwd. De ramen werden voorzien van laat-gotische zgn . Franse natuurstenen traceringen . Er kwamen dakkapellen met een buitenlands accent. De inwendige restauratie: herstel van de gewelven, de vloeren, nieuw pleisterwerk en het meubilair werd vernieuwd. Bij het afbikken van een pleisterlaag kwamen verschillende gekleurde sterren op de muur te voorschijn en boven een der koorramen de woorden: "lek en mijn bruder Jan van Aken - Die dit wulf hef kunnen maken". Het koor werd door een houten schot afgesloten, onder de triomfboog. De preekstoel werd midden voor de triomfboog geplaatst en voorzien van twee trappen, vanwege de symmetrie. Het gebouw zag er toen weer "als nieuw" uit. Maar helaas moeten we nu in onze tijd zeggen dat er bij de restauratie wel roekeloos met allerlei zaken is omgesprongen. Van het oorspronkelijke is veel verloren gegaan. Waarschijnlijk had men in die tijd daar geen oog voor of geen behoefte aan. De toren was toen bij de restauratie niet inbegrepen. Maar het was wel nodig, dat ook de toren werd hersteld. De muren waren erg verweerd en er vielen steeds dikke stenen naar beneden. Zodoende moest men de toegang tot de kerk met een houten afdak beschermen. Ook het pad om de toren werd afgeschermd. In 1 884 vroegen de kerkvoogden een rijkssubsidie voor herstel van de toren aan de minister van Binnenlandse Zaken, mr. J . Heemskerk. In 1885 werd een subsidie verleend tot een bedrag van f 3000,-. In 1886 werden voor de restauratie nog 3000 oude reuzenmoppen afgestaan, die afkomstig waren van de gesloopte vestingmuren van de stad Groningen. In april 1887 was ook die restauratie voltooid. Alleen de nieuwe spits ontbrak nog. Daar de grote klok gebarsten was, moest deze begin twintiger jaren worden vervangen. Op 7 maart 1923 werd besloten tot het houden van een verloting voor vernieuwing van de gebarsten klok en de aanschaf van een torenuurwerk. Voor de lotenverkoop zouden meisjes worden ingeschakeld; de loterij zou starten ten tijde van de landbouwtentoonstelling op 13 juni 1923. Het werd een fiasco; van de 5000 loten werden maar ruim 1 000 stuks verkocht. Maar er kwam toch een nieuwe luidklok; deze droeg het opschrift: "Aan Rijk, Provincie en Ingezetenen wordt dank gebracht voor hunne bijdragen in de kosten voor restauratie van toren en klok. Sleen, Januari 1925. A. Jongbloed, burgemeester; S. Kamping, Azn. en W. van Tellingen, wethouders; J. Grootenhuis, secretaris. Gegoten door A.H. van Bergen te Heiligerlee 1926". Op 13 februari 1943 werden beide klokken door de Duitse bezetters gevorderd. Ze betaalden f 2,- per kg, in totaal f 2766,-. Helaas kwamen de klokken niet terug. Er werd een actie gevoerd onder de bevolking om nieuwe luidklokken te kunnen aanschaffen. Op 16 juni 1948 was het zover, dat twee nieuwe klokken in gebruik werden genomen, een grote en een kleine. Ze werden gegoten door de firma Eijsbouts te Asten (Noord-Brabant). Op de grote klok werd het volgende opschrift aangebracht: "Door vuur en vijand ging veel verloren, Door Liefde en Vrede werd 't beter herboren. Salis Lux Emergit E Nocte ( = Het licht der zon rijst op uit de nacht) 16 juni 1948" Op de kleine klok staat: "Beide klokken aangeboden door ingezetenen en vrienden van Steen. 16 juni 1948" Laten we hopen, dat ze nog heel lang hun geluid over ons dorp laten horen.

In de kerkgeschiedenis van Sleen speelde ook de "afscheiding" in de dertiger jaren van de vorige eeuw een belangrijke rol. Die afscheiding was in 1834. Ds. de Kock uit Ulrum protesteerde toen erg tegen de liberale geest in de Nederlands Hervormde Kerk. Ze wilden ook geen gezangen meer zingen. In 1834 werd de Acte van Afscheiding getekend. In 1847 vertrokken uit Sleen 61 dorpelingen onder de leiding van ds. Van Raalte uit Ommen naar Michigan. Hun leus was: "Kom we gaan koloniseren, kom mee naar Michigan" Op 16 juni 1948 is door de ambassadeur van de V.S., mr. Herman Baruch, in de westgevel van het gemeentehuis een gedenksteen onthuld, ter herinnering aan de Michigan-trek in de jaren 1846/47, die in Sleen, zoals we hierboven lezen, veel belangstelling had. De eeuwfeestviering in Holland - Michigan heeft ook in ons land weerklank gevonden. Velen hebben in gedachten meegeleefd met de moedige Nederlandse trekkers, die in 1846/47 en daarna "voor vrijheid en brood" van hier vertrokken om in Amerika medebouwers te worden aan een nieuwe wereld onder leiding van ds. Van Raalte. De Drenten hebben dus een belangrijk aandeel gehad in de emigratiearbeid. Bij het Drents Genootschap is daarom het plan naar voren gekomen de herinnering aan deze Drentse Michigan-trekkers levendig te houden door de plaatsing van een steen in het gemeentehuis van Sleen. Deze steen werd gemaakt door de beeldhouwer Willem Valk. Hij heeft zijn inspiratie gevonden in een vergeeld portret van Evert Zagers uit Emmen, één der Drenten die met ds. Van Raalte de befaamde voorhoede van Holland Michigan vormden. Niet om deze man in het bijzonder te eren, maar zijn blik op deze foto is zo treffend die van de "Ziener" van verre mogelijkheden en van een nieuwe wereld. Die blik wilde de beeldhouwer in zijn steen tot uitdrukking brengen.

Na de afscheidingsbeweging van ds. De Kock, sedert 1834, deed zich enkele decennia later weer een splitsing voor. Van 1884 tot 1888 stond hier ds. Martinus Beversluis. Hij stichtte in 1887 een "Lokaal voor kerkelijke doeleinden", waarvoor zijn dochtertje op 22 april van dat jaar de eerste steen legde. Van ds. Beversluis werd gezegd: "Hie giet te diep deur de Biebel ... ". Het is kenmerkend, dat deze stroming niet als evangelisatie werd opgezet; zij had echter wel gevolgen voor de eenheid van de dorpsgemeenschap. Deze gevolgen zouden lang nawerken. In tegenstelling tot de afgescheidenen bleven de leden van de "Evangelisatie" - het lokaal - wel als leden van de Ned. Hervormde kerk de band met "de grote" kerk vasthouden. Na veel besprekingen en overleg is in 1991 besloten, dat de "Kapelgemeente" weer in de "grote kerk" terugkeert, In de jaren daarna is de samenwerking tussen gereformeerde kerk en hervormde gemeente sterk geïntensiveerd. Dit heeft in 2014 tot een fusie geleid en gaan de kerken gezamenlijk verder onder de naam Protestantse Gemeente Sleen.

In de Germaanse tijd was de godsdienst belangrijk voor de mensen. In de Middeleeuwen drukte de Rooms katholieke Kerk een stempel op de samenleving. En na 1600 heeft de Hervormde Kerk grote invloed gehad op het dagelijks leven. Op verschillende plaatsen in Drenthe kun je nog zien dat de kerk erg belangrijk was in de samenleving. Vroeger ging bijna iedereen elke zondag naar de kerk. De kerk stond in het hoofddorp. Vanuit de kleinere buurtschappen ging men te voet naar de kerk. Zo ontstonden hier en daar de kerkpaden. Ook voor de nieuwsverspreiding was de kerk belangrijk. Na de kerkdienst werd er vroeger vanaf de kansel het nieuws bekend gemaakt. De kerk was immers ook een ontmoetingsplaats. Zo werd er verteld wie er zouden gaan trouwen, wie er geboren was, dat er een verkoping zou worden gehouden, enz. Of ging men soms naar de kerk om het nieuws te horen? Dit bekend maken van het nieuws noemen we "Kerkespraak". In de Middeleeuwen werden de kinderen bij het dopen ondergedompeld in een doopvont. Na de Hervorming worden de dopelingen besprenkeld met water uit een doopbekken. Vanaf 1600 werd door het Provinciaal Bestuur aan alle kerkenraden opgedragen een schoolmeester te benoemen. De schoolmeester was bovendien koster, nieuwslezer en voorzanger in de kerk. Voor 1 811 werden de huwelijken in de kerk gesloten. De predikanten moesten de trouwboeken bijhouden. In 1811 werd het "burgerlijk" huwelijk ingevoerd, de burgerlijke stand. Veel kerken bezaten vroeger ook een armenhuis. Ook de kerk van Sleen had zo'n armenhuis. Het is nu het ontmoetingscentrum "'t Armhoes". Het waren boerderijen, waarin een aantal arme mensen werd ondergebracht. Dit viel onder het werk van de Diaconie. Het was vaak een schande in het dorp wanneer men in het armenhuis moest worden opgenomen. Ook de torenklok speelde een belangrijke rol in het dorpsleven. De klok werd vroeger geluid voor elke kerkdienst, als er iemand overleden was, bij een begrafenis, als men ging trouwen en als er brand uitgebroken was. Elke dag om 12 uur 's middags luidde de klok om de mensen te waarschuwen dat het etenstijd was. De doden werden vroeger in of bij de kerk begraven. Rijke mensen kochten grafplaatsen in de kerk. Anderen werden rondom de kerk begraven. In de Franse tijd kwam het verbod om mensen in de kerk te begraven. De begraafplaatsen moesten een eindje van de kerk liggen.

Veel straatnamen in Sleen hebben hun naam te danken aan juridische ambten en functies uit het verre verleden: Drostenstraat, Dingspelstraat, Bannerschultestraat, Seendstraat. Vroeger werden de rechtsgebieden "dingspillen" genoemd. Een dingspil was de plaats waar rechtspraak en landbouwoverleg plaats vonden en waar bovendien over militaire en kerkelijke zaken overleg werd gepleegd. Sinds 1046 werd Drenthe kerkelijk door de bis- schop van Utrecht bestuurd. Het hoofd van de landschap Drenthe was de Drost. In het dingspil hield hij zijn rechtsdagen, de Goorspraken. Het hoogste Drentse rechtscollege was De Etstoel; hier werd de Drost bijgestaan door 24 "etten", uit elk der zes dingspillen vier. In Sleen is een Ettenstraat. Een kerspel of een carspel (Carspelstraat) was het gebied dat bij een kerk hoorde, een onderdeel van het dingspil. Aan het hoofd van het kerspil stond een Schulte (zoiets als burgemeester). Tussen de Drost en de Schulte stond de Bannerschulte. Ook zijn vele straten in Sleen genoemd naar vroegere havezaten in Drenthe: Batinge (Batingestraat), Entinge (Entingestraat). De Seendstraat ontleent zijn naam aan het "seend" dat de kerkelijke synodale rechtspraak omvatte. Ook is er een Menso Altingstraat. En bekend in Sleen is ook de Heirweg, de weg waarlangs het "heir", het leger dus trok . Na deze verdieping in de geschiedenis van de kerk van Sleen kunnen we wel tot de conclusie komen, dat deze dorpskerk historisch van grote betekenis is. Hoewel er bij vorige restauraties soms hier en daar onzorgvuldig is gehandeld, kunnen we wel zeggen dat het huidige gebouw heus nog de moeite waard is te bekijken. Niet voor niets bezoeken vele toeristen jaarlijks dit monument.